مدیریت روابط انسانی

مقدمه
مدیریت ضرورتی اجتناب ناپذیر برای هر سازمان و اجتماع است که با فرض فقدان آن، رشته امور از هم می‌گسلد و شیرازه کارها به هم می ریزد. احراز نقش مدیریت و شرط کسب توفیق در آن، مستلزم احراز دانش ها و مهارتهایی است که یکی از مهم ترین آنها روابط انسانی در مدیریت یعنی هنر ارتباطات انسانی می‌باشد و بدون تردید چگونگی روابط انسانی در مدیریت، تابع نوع نگرش به انسان خواهد بود.

اهمیت و توجه به روابط انسانی و نقش غیرقابل انکار آن در جهت اهداف سازمانها و جوامع بشری بر کسی پوشیده نیست ، این جایگاه بحدی است که بسیاری از صاحبنظران علم مدیریت ، مدیریت را علم، هنر و یا فن برقراری روابط با انسانها معرفی کرده‌اند. در مکتب انسان‌ساز و حیاتبخش اسلام نیز تاکید ویژه‌ای بر روابط انسانی و ارتباط صحیح و اصولی و توام با اخلاق حسنه با حفظ کرامت انسان در تمامی سطوح گردیده و در این رابطه مدیران بهتر است نخست دیدگاه اسلام در زمینه مدیریت و روابط انسانی و ارزشهای حاکم بر آن را شناخته و پس از شناخت و بررسی خصوصیات و ویژگی‌های آن جهت تحقق و عینیت بخشیدن به آن اقدام نمایند.

روابط انسانی
روابط انسانی از نظر مفهوم شناسی به معنای ایجاد مناسبات انسانی سالم، به منظور ارتقای رضایت خاطر و نیرومند کردن روحیه افراد و ایجاد اشتراک مساعی بیشتر انسانها می باشد، روابط انسانی در مدیریت شریان حیات مدیریت و قلب تپنده سازمان است، دانش روابط انسانی با ایجاد محیط سالم، نشاط انگیز، و آرامش بخش، موجب بیشترین بازدهی باکمترین هزینه می‌گردد. در پرتو روابط انسانی سالم و سازنده، آثار مثبت فراوانی نصیب افراد و سازمان می گردد که برخی از آنها عبارت است از: محیط کاری و سازمانی آرام بخش و نشاط انگیز، ارتقای احساس امنیت روحی و روانی، توانمندسازی روحی کارکنان، افزایش رضایتمندی از کار و زندگی، شکل گیری فضای همکاری و همیاری، ایجاد صمیمیت، ایجاد زمینه رشد و بالندگی مادی و معنوی، ارتقای سطح سلامت عمومی و بهداشت روانی، پیشگیری از هدر رفت انرژیهای مادی و معنوی، جلوگیری از کم کاری و بی کاری پنهان، ارتقای بهره وری و سطح تولید.

آکیو موریتا، بنیانگذار شرکت سونی، می‌گوید که :

" در موفقیت شرکت‌های ژاپنی و به ویژه در شرکت سونی هیچ سحر یا معجزه‌ای وجود ندارد. رمز موفقیت آنها در شیوه‌ای است که با کارکنان رفتار می‌کنند. چراکه مهمترین ماموریت مدیران ژاپنی این است که با کارکنان رابطه‌ای سالم برقرار نمایند. در درون شرکت نوعی احساس خانوادگی بوجود آورند به گونه‌ای که کارکنان و مدیران احساس کنند سرنوشت یکسان دارند."

 فلسفه واقعی مدیریت در ژاپن چنین است:

 باید با کارکنان همانند دستیار، همکار یا همتا رفتار کرد و نباید او را وسیله‌ای برای کسب سود به حساب آورد. گرچه سرمایه‌گذاران مهم هستند ولی آنها تنها یک رابطه موقت یا زودگذر را با شرکت تشکیل می‌دهند. کارکنان اهمیت بیشتری دارند زیرا درست همانند مدیریت ارشد شرکت از اجزای دائمی شرکت هستند."

مدیر یکی از کارخانه‌های معروف ایرانی که به اهمیت بذل توجه به روابط انسانی در مدیریت پی برده بود، سعی می‌کرد که به این طریق از نیازها، کمبودها و گرفتاریهای افراد مجموعه مدیریتی خویش، آگاه و مطلع گردد و بدین وسیله با آنها همدلی و دلجویی کرده، در حد توان در رفع مشکل ایشان اقدام نماید، تا انگیزه افراد را برای تلاش و همکاری تقویت کند. حتی وی مثل کارگران کارخانه‌اش در صف غذای سلف سرویس می‌ایستاد تا از طریق آشنایی با مشکلات کارکنان، بتواند از مشکلات سازمان نیز آگاه گردد، و با تدابیر و اقدامات مقتضی از بروز مشکلات پیچیده و انحراف از اهداف و ماموریت کارخانه جلوگیری کند.

در کشورهای دیگر نیز از اهمیت مبحث روابط انسانی غافل نشده‌اند. به طور مثال یکی از شرکت‌های معتبر ترکیه به نام CEMTAS اعلام کرده که یک خانواده بزرگ است. به طوری که پرسنل را تشویق به ارتباط بیشتر در مناسبات و جشن‌های ملی و میهنی می کند. همچنین علاقه‌مند ایجاد رابطه فامیلی بین پرسنل است. در روز ملی درختکاری هر ساله کلیه پرسنل به همراه مدیریت ارشد و عالی شرکت در این جشن شرکت کرده واقدام به نهال کاری می‌کنند. در ضمن در برخی از روزهای سال کلیه افراد به همراه خانواده‌هایشان در ضیافت‌های شام و مسافرت‌های دسته‌جمعی شرکت می‌کنند.

حضرت علی (ع) نیز در زمینه روابط انسانی و رفتار با کارکنان فرموده است :

" آن گونه از آنان تفقد نما که پدر و مادر از فرزندانشان تفقد و دلجویی می‌نمایند".

 به عنوان مثال در صورت بروز واقعه‌ای نظیر جشن یا مصیبت، برای هریک از کارکنان، تفقد مدیر و حضور وی در مراسم، نمونه‌ای از بذل توجه و تفقد پدرانه به شمار می‌رود.
با اینکه در مدیریت از منظر اسلامی روابط انسانی برخی از پیش نیازها و لوازم تحکیم نظیر عدالت، اعتماد، نرمی و مدارا، محبت، سعه‌صدر و خیرخواهی را می‌طلبد، بی‌اعتنایی به آن پیامدهایی منفی از این قبیل را در پی خواهد داشت: تقاضای مرخصی‌های نابهنگام، ابراز کسالت، بی حالی و خستگی، افزایش ضریب اشتباهات و حوادث کاری، بروز تعارض منافع بین افراد، ایجاد کدورت و دشمنی بین کارکنان، افزایش جابجایی‌های بی مورد، بی نظمی و سرپیچی از مقررات، افزایش غیبت های غیر مجاز و اقدام به توجیه آن، آمادگی برای بروز اختلالات روانی، احساس کهتری و درماندگی.

بهداشت روانی
از آنجا که کارکنان بانک‌ها بیشتر وقت مفید خود را درمحیط کار می گذرانند، ارتقا بهداشت روانی محیط کار به عنوان یکی از مهمترین ابعاد توسعه و بهسازی روابط انسانی توجه خاص مدیران دلسوز را به خود جلب نموده است. لذا در ادامه به بررسی مختصر برخی از عوامل مؤثر در بهداشت روانی محیط کار می‌پردازیم.

شرایط کاری: کار خسته کننده و تکراری و محیط نامطلوب فیزیکی و روانی موجب اختلال در سلامت روانی می‌شود.
ابهام نقش: چنانچه اهداف کاری شخص واضح و صریح نباشد و نتواند با این اهداف وانتظارات و مسئولیت‌های محوله ارتباط درستی برقرار سازد، این حالت موجب بروز افسردگی ، کاهش اعتماد به نفس ، عدم احساس رضایت از وضع زندگی ،عدم رضایت شغلی و کاهش انگیزه شغلی می‌شود.
تعارض شغلی: اگر شخص در محیط کار خود با وظایف یا نیازهایی مواجه شود که واقعا علاقه‌ای نسبت به انجام آنها نداشته و یا اینکه قبلا تصوری از انجام آن کارها در ذهن نداشته باشد، بین خواسته‌ها و انتظاراتی که از وی می‌رود تعارض بوجود می‌آید.
مسئولیت: هرچه میزان مسئولیت فرد در مقابل دیگران بیشتر شود، باید دقت وزمان بیشتری را در واکنش و برخورد با سایرین صرف کند و درنتیجه استرس وی نیز بیشترخواهدشد.
روابط با مافوق: کارکنانی که احساس کنند مدیر مراعات آنها را نمی‌کند و نسبت به منافع آنها بی‌تفاوت است تحت استرس بوده و بیشتر درمعرض فشارهای روانی هستند.
روابط با همکاران: فقدان روابط خوب بین همکاران عامل اساسی و محور بی‌اعتمادی بوده و عدم صمیمیت و رقابت ناسالم یکی از تهدیدات مهم بهداشت روانی محیط کار می‌باشد.
ارتباط خانه و محل کار: شرایط اقتصادی جامعه کنونی، رابطه مستقیم بین خانه و کار را بیشتر کرده است. بررسی‌ها نشان داده اگر کارمندی در خانه با مشکلی روبرو باشد بدون شک آن را با خود به محیط کار خواهدآورد و برعکس اگر در محیط کار با مشکلی روبرو شد بی شک آن را با خود به محیط خانه خواهدبرد. در اینجا باید پرسید: اگر ارتباط بین کار و خانه بیشتر باشد آیا مشکل کارکنان کاهش خواهدیافت ؟ شاید بتوان گفت که اگر مشکل اقتصادی خانواده برطرف شود، کارمند بدون استرس و با روحیه عالی و پرنشاط در سر کار حاضر می شود ودیگر هنگام کار به فکر اجاره خانه، خرید خانه، خرید وسایل ضروری خانه و هزار مساله دیگر نخواهد افتاد.

نتیجه‌گیری و پیشنهادات
با توجه به آثار و پیامدهای موضوع روابط انسانی در مدیریت، ضرورت دارد با رعایت نکاتی در جهت غنی سازی روابط انسانی، فضای کاری مناسب و مطلوب برای ایجاد همکاری و مهرورزی بین افراد فراهم گردد. برخی از نکات کاربردی در این باره عبارت است از:

 توجه علمی به تناسب نظام پاداش و تکلیف، توجه علمی و عادلانه به نظام تشویق و تنبیه، ایجاد فضای رقابت مثبت و سازنده، توجه به نظام آموزش بویژه آموزش و نهادینه‌سازی مهارتهای روابط انسانی به مدیران، توجه عملی به ایده‌ها و اندیشه های سازنده افراد